‘Never let a good crisis go to waste’, zei Winston Churchill. En dit is een tijdperk van crises: klimaatcrisis, energiecrisis, covid-crisis en ga zo maar door. Om goed uit een crisis te komen is inzicht en concrete beslisinformatie nodig. SmartPort zet zich al ruim 7 jaar in om die informatie te ontwikkelen en perspectief te bieden aan het Rotterdamse havenbedrijfsleven. Daarbij kijkt SmartPort samen met het havenbedrijfsleven niet alleen naar de korte termijn, maar juist naar de lange termijn. Wat zijn de mogelijke scenario’s voor de toekomst en welke nieuwe business kansen bieden deze?
SmartPort
SmartPort is de non-profit kennishub van de Rotterdamse haven. Opgericht met als doel om innovatie in de Rotterdamse haven te versnellen. Met als wenkend perspectief om in 2050 de slimste en efficiëntste haven te worden, die CO2 neutraal is en de standaard zet op het gebied van duurzame en circulaire infrastructuur. Het wetenschappelijk onderzoek dat SmartPort opstart in alliantie met het havenbedrijfsleven en overheden is daarvoor een cruciaal fundament. Eén van SmartPort haar Roadmaps richt zich volledig op de verduurzaming van de industrie en dan met name op waterstof en elektrificatie. Wat heeft het onderzoek op deze Roadmap opgeleverd? Welke inzichten zijn er opgedaan? En wat zien we daar van terug in de praktijk?
Af van de olie
De Rotterdamse haven drijft – als grootste petrochemisch cluster van Europa – op olie. Dat gaat veranderen in de toekomst. Hoewel een deel van de CO2 uitstoot hopelijk op korte termijn kan worden afgevangen en opgeslagen in lege gasvelden, voor een emissieneutraal of zelfs emissie negatief industrieel cluster zal afgestapt moeten worden van fossiele grondstoffen. Dit vraagt van de haven om de huidige verdienmodellen te herzien. Wat kan er het beste geproduceerd gaan worden in de haven en wat geïmporteerd? De eerste resultaten laten zien dat waterstof het beste geproduceerd kan worden in Nederland, omdat vervoer en omzetting te kostbaar is, maar het ruimtegebrek en onvoldoende aanbod aan groene energie in Nederland dwingt Rotterdam om te gaan importeren.
Duurzame brandstoffen
De brandstoffen van de toekomst (synthetische brandstoffen) zullen hoogstwaarschijnlijk voor een groot deel geïmporteerd worden, omdat in andere landen met veel ruimte en veel groene stroom, goedkoper geproduceerd kan worden. Een bijkomende uitdaging is het verwachte tekort (!) aan koolstof in de toekomst. Waar nu koolstof in de vorm van CO2 in overvloed aanwezig is door het gebruik van fossiele energiebronnen, is het nog maar de vraag welke alternatieve koolstofbronnen er voorhanden zijn in 2040 en 2050. Het is een cruciaal bouwblok in de chemie en een basis voor duurzame brandstoffen. Het zijn toekomstige grondstofstromen zoals koolstof, waar voor de Rotterdamse haven grote kansen liggen.
Schonere, kleinere en stillere haven?
Een beeld wat lang bestond was dat de haven in de toekomst schoner, stiller en kleiner zou worden. Eén ding weten we nu al zeker, de haven wordt niet kleiner. Ruimte is van cruciaal belang om de energietransitie succesvol te kunnen doorlopen. TNO rekende namens SmartPort uit dat de Rotterdamse haven in 2050 tenminste een extra Maasvlakte 2 (500-1000 ha.) nodig heeft om als brandstoffencluster een vuist te kunnen maken. De reden hiervoor is met name de energiedichtheid van de nieuwe brandstoffen. Zo is de energiedichtheid van diesel 3x zo hoog als bij waterstof. Hierdoor heb je meer oppervlakte nodig voor dezelfde opslag. Daarnaast is nieuwe infrastructuur nodig voor de aanlanding van windenergie en de winning van CO2 (bijvoorbeeld via Direct Air Capture). Parallel moet de bestaande haven op de schop voor vernieuwing. Een opgave van ongekende proporties. SmartPort zoekt nu uit of de haven ook echt schoner en stiller wordt. Met welke belemmeringen moeten we rekening houden als het gaat om geluid, stikstof en omgevingsveiligheid? Maar waar liggen ook de kansen?
Waar is Rotterdam van in 2050?
Crises bieden kansen, maar verslechteren potentieel ook de concurrentiepositie van de Rotterdamse haven. Tijdens de SmartPort Summit van 10 november jongstleden sprak professor Derk Loorbach over de systeemtransitie die op dit moment als gevolg van de crisis aan de gang is: “Alle scenario’s zijn denkbaar, behalve business as usual”. De mate waarin het havenbedrijfsleven in staat is om te innoveren zal doorslaggevend zijn om succesvol de transitie door te komen. Om inzicht te geven in het innovatieklimaat in de haven heeft SmartPort recent opnieuw een grootschalige enquête opgestart, uitgevoerd door de Universiteit van Amsterdam en de Erasmus Universiteit van Rotterdam. De Haven Innovatie Barometer is al twee keer eerder uitgevoerd in opdracht van SmartPort (2016 en 2018) en gaat laten zien hoe het staat met het innovatiepotentieel in de haven van Rotterdam t.o.v. andere regio’s en waar de grootste kansen worden gezien.
De haven zit niet stil
Gelukkig vinden investeringen in vernieuwing en innovatie al op grote schaal plaats in de Rotterdamse haven. De meest in het oog springende investering in de energietransitie is de bouw van Shell’s 200 MW elektrolyzer op Maasvlakte 2. Daarnaast investeren Gasunie, HES International en Vopak in een importterminal voor groene ammoniak als waterstofdrager op de Maasvlakte. Ook wordt er nu al geïnvesteerd in de bouw van slimme kademuren en Digital Twins van vaarwegen om te voorspellen wanneer er extreem hoog of laag water wordt verwacht en daarop te kunnen anticiperen. Al deze investeringen dragen bij aan de competitiviteit van de haven, het besparen van (maatschappelijke) kosten en/of het verbeteren van verdienmodellen.
Rotterdamse mentaliteit
De haven zal vanuit de huidige crisis een rigoureuze metamorfose ondergaan. En hoewel de richting helder is, is het eindpunt dat zeker nog niet. Gelukkig heeft de Rotterdamse haven vaker voor hete vuren gestaan en is daar goed uitgekomen. De Rotterdamse mentaliteit en samenwerking over de hele keten gaan ook nu helpen een wereldhaven van formaat te blijven.
Column van SmartPort – publicatie uit Europoort Kringen december 2022.
